Η σημερινή συνέντευξη αφορά ένα ξεχωριστό άνθρωπο. Μια γυναίκα Επιστήμονα που ακούει στο όνομα Άννα Βαλιαντή. Γνωρίζοντας την Άννα, έμεινα άναυδος με το τις γνώσεις της, αλλά και το πείσμα και τη σκληρή δουλειά της. στη συζήτηση που είχαμε, μάς εξηγά πώς επέλεξε το δρόμο της Επιστήμης, η Επιστήμη στην Κύπρο σήμερα. Μιλήσαμε επίσης για το σεξισμό και τις διακρίσεις στον τομέα της Επιστήμης και για πολλά άλλα ενδιαφέροντα θέματα, Ευχαριστούμε από καρδιάς την Άννα μας, της ευχόμαστε κάθε επιτυχία για το μέλλον και επιφυλασσόμαστε με δεύτερο μέρος για συνέντευξη. Καλή ανάγνωση.
BSc Physics, Applied Physics Aristotle University of Thessaloniki
Medical Physics – Radiophysics Medical School of Athens – National & Kapodistrian University of Athens
PhD Candidate Medical School of Athens – National & Kapodistrian University of Athens
Πώς πήρες την απόφαση να σπουδάσεις Φυσική, και τι είναι η Φυσική για σένα;
Να ξεκινήσω λέγοντας ότι αρχικά μπήκα επιτυχώς στο τμήμα Βιολογίας στην Πάτρα, αλλά μετά προέκυψε η Φυσική καθώς ήθελα να ήμουν κοντά στις αδερφές μου, εκ των οποίων η μία είναι κι αυτή Φυσικός. Είχα στόχο τη Βιολογία και την Ιατρική, αλλά μέσω της Φυσικής βρήκα τι υπάγεται σε όλο αυτό που ήθελα εξ αρχής, κι έτσι ακολούθησα την Ιατρική Φυσική. Για μένα Φυσική και Θετικές επιστήμες είναι η ζωή η ίδια. Είναι να μπορείς από το να χαλά το ψυγείο σου και να το φτιάξεις εκείνη την ώρα, μέχρι να μπορείς να κατανοήσεις τα πάντα γύρω σου, καθότι η Φυσική είναι η Επιστήμη που ορίζει την ύπαρξη μας.
Πώς σε ενθουσίαζε το γεγονός από μικρή να ασχοληθείς με αυτό τον τομέα;
Να πω την αλήθεια, λόγω μιας δασκάλας που είχα. Θεωρώ ότι συχνά ακούμε αυτή την απάντηση αλλά είναι η αλήθεια. Ήταν μια δασκάλα που είχα στο Γυμνάσιο και είχε μόλις πεθάνει ο σύζυγός της και μας είπε ότι αν δεν ήταν Φυσικός θα της ήταν η ζωή πιο δύσκολη ως γυναίκα μόνη της. Βλέποντας την, και έχοντας την ως πρότυπο, με «έσπρωξε» προς αυτό τον τομέα. Επίσης κατάλαβα πως οι Φυσικοί έχουν ένα πρακτικό φάσμα αντίληψης.
Όταν πήγες στο Πανεπιστήμιο για να σπουδάσεις, ήρθαν τα πράγματα όπως τα περίμενες;
Ούτε καν! (γέλια!) Ήταν τότε η εποχή με τις πολλές καταλήψεις, όλα ήταν κλειστά, και δεν μπορούσα να καταλάβω ακριβώς τι κάνω. Όλα άλλαξαν από τότε που ανακάλυψα την Πυρηνική Φυσική. Η Πυρηνική Φυσική είναι «μια κατηγορία μόνη της» όπως λέμε και μεταφορικά αλλά και κυριολεκτικά. Έπειτα ακολούθησε η Ιατρική Φυσική και συγκεκριμένα η Ακτινοθεραπεία η οποία είναι μία από τις βασικές θεραπείες για ασθενείς με καρκίνο και γενικότερα με κακοήθη νοσήματα αλλά και πολλών καλοήθων παθήσεων, όπως τα αιμαγγειώματα, το αδένωμα της υπόφυσης και άλλα.Με τη χρήση υψηλής ενέργειας ιονίζουσας ακτινοβολίας έχει σκοπό τον έλεγχο της ανάπτυξης και διασποράς της νόσου, τη πλήρη ίαση καθώς και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής ανακουφίζοντας ή μειώνοντας τα συμπτώματα που συνδέονται με τη νόσο.
Στη συνέχεια πηγαίνεις στην Ιατρική Σχολή του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Πώς ήταν η μετάβαση στο Διδακτορικό και ποιοι είναι οι περιορισμοί που έχει ένας Διαδακτορικός Φοιτητής;
Εγώ δεν έχω βρει κάποια δυσκολία πέραν της συνεχής μελέτης, αλλά είναι κάτι το οποίο ήδη είχα. Δεν άλλαξε κάτι μεγάλο στη ζωή μου. Το πιο δύσκολο κομμάτι στο Διδακτορικό μου είναι ο συντονισμός. Λόγω του ότι υπάγονται πολλοί παράγοντες σε όλο αυτό χρειάζεται ένας καλός συντονισμός κάτι που απαιτεί να διαθέσεις χρόνο. Η αλήθεια είναι όμως ότι το γνωρίζεις αυτό το κομμάτι. Είσαι προετοιμασμένος, στο ότι έρθει να το διαχειριστείς και εξαρτάται πόσο το θες βέβαια. Είναι πολύ σημαντικό ότι το θέμα του Διδακτορικού μου το πρότεινα εγώ. Δεν είναι ένα θέμα το οποίο μου δόθηκε από κάποιον καθηγητή ώστε εγώ να ψάχνω να βρω από πού προέρχεται όλο αυτό. Έχει θέμα την κοσμική ακτινοβολία και την αποτίμηση του κινδύνου στην έκθεση των ιπτάμενων πληρωμάτων σε αυτή και είναι κάτι που μου κίνησε τη περιέργεια όταν υπήρξα Cabin Crew και το ήθελα.
Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς σαν Αεροσυνοδός και να κάνεις πρακτική στον Πύργο Ελέγχου και στη Μετεωρολογία;
Πέρα από το κομμάτι της Ιπτάμενης Συνοδού τα υπόλοιπα είναι τομείς Φυσικής. Είναι επαγγελματικοί τομείς που εμπεριέχουν γνώσεις από θεωρίες μηχανικής, ατμόσφαιρας και πολύ λίγο αστρονομίας. Τα βρήκα και τα δύο πολύ ενδιαφέρον αλλά συνέχισε να με ενθουσιάζει το όλο θέμα της Αεροπορίας και ψάχνοντας εργασία για να μαζέψω τα λεφτά για το μεταπτυχιακό μου, προέκυψε στα δεδομένα μου ότι ζητούσε πλήρωμα η Aegean, και έκανα την αίτηση. Να πω επί της ευκαιρίας ότι η συζήτηση που έκανα με τους πιλότους, πώς αντιλαμβάνονταν τα πάντα, ήταν πολύ σημαντική για μένα, καθότι αναγνώρισα ακόμη ένα κομμάτι που οι γνώσεις μου στη Φυσική μου πρόσφεραν περισσότερη «ευκρίνεια».
Ποια πτήση σου έμεινε στο μυαλό από τότε και γιατί;
Πολλές να πω την αλήθεια, αλλά θα αναφέρω μία η οποία είναι πάρα πολύ αστεία για εμένα. Σε μια πτήση, μια ηλικιωμένη από τις αναταράξεις κλείστηκε στην τουαλέτα και έπρεπε να τη διαχειριστώ με ψυχραιμία, να την πείσω ότι μπορεί να με εμπιστευτεί και να την επιστρέψω στη θέση της. Αλλά εκτός ότι εκείνη την ώρα έπρεπε μπω τελείως στη θέση της και να της πω κάποια πράγματα για να την ηρεμήσω για να μην πανικοβληθεί περισσότερο, μετέπειτα έγινε μια ωραία αστεία ιστορία για να τη θυμάμαι.
Επιστρέφοντας πίσω το θέμα, πιστεύεις ότι στην Κύπρο υπάρχει τεράστια διαφορά σε σχέση με άλλες χώρες σχετικά με τον τομέα που ασχολείσαι;
Καταρχάς να πω ότι στην Κύπρο δυστυχώς βλέπω να υπάρχει το ταμπού, ότι κατατάσσονται οι εργασίες σε δύο τομείς, ο ένας που είναι ο Φιλόλογος/παιδαγωγός και ο άλλος που είναι Μηχανικός/Computer Science. Δε γνωρίζουμε ότι μπορούν να υπάρχουν άλλοι τόσοι παράμετροι και δρόμοι, αλλά χαίρομαι γιατί βλέπω να προσπαθούμε να το αλλάξουμε. Επίσης στην Κύπρο είναι πολύ διαφορετική η αντίληψη για ότι αφορά τις γυναίκες στις θεωρίες STEM (Science, Technology, Engineering, Mathematics) ο όρος αυτός αναφέρεται στις Επιστήμες, στην Τεχνολογία, στη Μηχανική και των Μαθηματικών και σε αυτές ανήκω και εγώ. Ένας τρόπος βελτίωσης μπορεί να είναι η αφύπνιση. Κάθε συζήτηση που γίνεται με τέτοια θεματολογία ανοίγει ένα φάσμα σκέψης και το καθιστά πιο προσιτό και πιο αποδεκτό. Έτσι όσο περισσότερο μιλάμε για τις γυναίκες που ασχολούνται με τις θεωρίες STEM, βοηθάμε στο να ξεκινήσει ένας διάλογος και με αυτόν τον τρόπο να συμβάλουμε στην αφύπνιση του ενδιαφέροντος των νέων γυναικών που φιλοδοξούν να ακολουθήσουν μια καριέρα σε αυτούς τους τομείς καθότι είναι θεμελιώδους σημασίας η άρση των εμποδίων που αντιμετωπίζουν και τους δείξουμε ότι μπορούν να αποταθούν σε συγκεκριμένα άτομα για οποιαδήποτε απορία και δυσκολία μπορεί να έχουν κατά την πρόσβαση τους.
Βίωσες ποτέ το σεξισμό ή την υποτίμηση στο επάγγελμα σου όλα αυτά τα χρόνια και αν ναι πώς το αντιμετώπισες;
Εννοείται. Αλλά τον ένιωσα και λίγο αντίστροφα. Για παράδειγμα, όταν ήμουν στο μεταπτυχιακό άκουσα σχόλια «η αεροσυνοδός» με υποτιμητικό χαρακτήρα, αλλά και αντίστροφα όταν δούλευα ως ιπτάμενο πλήρωμα, «η Φυσικός». Με ό,τι και να ασχολείται μια γυναίκα και ό,τι επάγγελμα και να κάνει, αν αντιμετωπίσει κάποιου είδους διάκριση, δε θα έχει σχέση το επάγγελμά της ή η επιστήμη της. Προσωπικά θεωρώ πως το γεγονός, είναι πως βρίσκεται απλά εκεί για να το δεχτεί. Για να απαντήσω και στην ερώτηση σου, όποτε συμβαίνουν τέτοιου είδους γεγονότα, ως επί το πλείστων τα αγνοώ. Ο σεξισμός είναι κάτι που δυστυχώς υπάρχει, αλλά υπάρχουν ευκαιρίες που δίνονται στις γυναίκες και για να αναδειχθούν και για να μιλήσουν. Υπάρχουν περιθώρια ανάπτυξης, και πολλά δεδομένα δείχνουν ότι όταν σταματήσει να υπάρχει σεξισμός και διακρίσεις στις γυναίκες, και υπάρξει ίσος ανταγωνισμός και μειωθεί η υποεκπροσώπηση των γυναικών σε διάφορους τομείς, τότε αναπτύσσεται και η χώρα διότι η γεφύρωση του χάσματος μεταξύ των φύλων π.χ. όσον αφορά τη σταδιοδρομία στους τομείς STEM, θα είχε θετικό αντίκτυπο στη μείωση του μισθολογικού και του συνταξιοδοτικού χάσματος μεταξύ των φύλων, και έτσι έχει τη δυνατότητα να ανατρέψει τον κύκλο της φτώχειας στις υποεξυπηρετούμενες κοινότητες, στις οποίες τα κορίτσια συχνά δεν έχουν πρόσβαση στις ίδιες ευκαιρίες με τους άνδρες. Έτσι συμβάλει στην οικοδόμηση μιας πιο βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς οικονομίας και κοινωνίας. Εν κατακλείδι τον σεξισμό τον αντιλαμβάνομαι ναι, και όπως είπα, επί το πλείστων τον αγνοώ, αλλά ταυτόχρονα αντιλαμβάνομαι και τις δυνατότητες που υπάρχουν για να τον εξαλείψουμε.
Τι θα συμβούλευες μια κοπέλα που θα ήθελε να ασχοληθεί με κάτι σχετικό ή παρόμοιο που ασχολείσαι κι εσύ;
Θα τη συμβούλευα να μη φοβάτε και να προχωρά. Αν το πάρουμε με δεδομένα, αν μειωθεί η υποεκπροσώπηση των γυναικών στους τομείς STEM αυτό θα συμβάλει στην αύξηση του κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ της ΕΕ κατά 2,2 έως 3,0 % έως το 2050. Έτσι θεωρώ πως κάθε γυναίκα έχει υποχρέωση και δικαίωμα να μπορεί να ονειρεύεται και να αγωνίζεται. Βέβαια θα συναντήσει πόρτες, αλλά για να τις συναντήσει θα πρέπει να προσπαθήσει να ανοίξει κάποιες, όπως είπε και η κάτοχος Νόμπελ Ιατρικής Γκέρτρουντ Μπελ Έλιοτ.
Πιστεύεις ότι ο τομέας που ασχολείσαι είναι περισσότερο ανδροκρατούμενος;
Υπάρχουν περισσότερες γυναίκες στην Ιατρική Φυσική παρά άνδρες πλέον. Αυτό οφείλεται στο μεγάλο «μπαμ» που έγινε την περίοδο της δικής μου γενιάς, όπου οι γυναίκες άρχισαν να ασχολούνται περισσότερο με τις θετικές επιστήμες και νομίζω εκείνη η χρονιά ήταν πραγματικά καθοριστική. Για λίγο χρονικό διάστημα οι γυναίκες άρχισαν να ασχολούνται με τις θετικές επιστήμες. Πραγματικά δε γνωρίζω από πού προέκυψε, αλλά ήταν πραγματικά ευχάριστο που συνέβη. Παρά ταύτα η έρευνα «Women in Science 2020» αποκαλύπτει ότι σε γενικές γραμμές, οι γυναίκες αποτελούν τη μειονότητα των ερευνητών σε παγκόσμιο επίπεδο. Στην Ελλάδα, το ποσοστό των γυναικών ερευνητών ανέρχεται στο 37,8%, στην Κύπρο στο 38,1%.
Αν δεν ασχολήσουν με τις θετικές επιστήμες, με τι θα ασχολήσουν στη ζωή σου;
Δε μπορώ να σκεφτώ τον εαυτό μου να κάνω κάτι άλλο! Αυτό ήθελα να κάνω στη ζωή μου και ευτυχώς αυτό επέλεξα να κάνω, όσο δύσκολο κι αν ήταν και όσο δύσκολο και αν εξακολουθεί να είναι.
Ποιοι είναι οι στόχοι σου ως Επιστήμονας;
Πιστεύω πως η Επιστήμη είναι κάτι το οποίο κάθε μέρα αναπλάθεται. Κάθε μέρα τα δρώμενα, τα στατιστικά και τα δεδομένα αλλάζουνε. Ως Επιστήμονας θέλω να συνεχίσω να αλλάζω μαζί τους, και να γίνομαι καλύτερη μέρα με τη μέρα.
Πιστεύεις ότι η εκμάθηνση τελειώνει;
Ποτέ! Ο άνθρωπος δε σταματάει να μαθαίνει. Όταν σταματήσει να μαθαίνει, σημαίνει σταματάει και να ζει. Κάθε μέρα είναι ένα μάθημα, όταν σταματάς να την αναπτύσσεις και απλά μένεις απαθής και αδρανής, τότε γίνεσαι και αδαής. Αυτό δεν έχει καλή εξέλιξη και δεν απολαμβάνεις τη ζωή το ίδιο.
Όταν τελειώσεις το Διδακτορικό σου, θα συνεχίσεις να μαθαίνεις και να ενημερώνεσαι για νέα πράγματα;
Αυτό εξυπακούεται, διότι είναι και ο τομέας μου τέτοιος. Στον επιστημονικό τομέα η συνεχή ενημέρωση δεδομένων συνεπάγεται με συνεχείς αλλαγές, έτσι συχνά κάτι αλλάζει και αν όχι, τότε οφείλω να είμαι ενήμερη ούτος ώστε αν χρειαστεί να το αλλάξω εγώ.
Θα πήγαινες στο εξωτερικό να συνεχίσεις την καριέρα σου;
Εμένα μου δόθηκε η ευκαιρία σαν προπτυχιακός φοιτητής και έκανα Erasmus στην Πολωνία και είδα τα πράγματα από άλλη οπτική. Στο σύντομο διάστημα που βρισκόμουν εκεί, βοήθησα να καταργήσουμε μια θεωρία Φυσικής και να βγάλουμε μια νέα θεωρία, η οποία ψηφίστηκε, πέρασε και έγινε βιβλίο. Άρα εννοείται είναι πιο «εύκολο» στο εξωτερικό γιατί υπάρχει συνεχής έρευνα και είναι δεδομένο πως κάτι θα ψάξουν και θα εξελιχθούν ως Επιστήμονες. Στην αρχή όταν αποφάσισα να έρθω Κύπρο και να ασχοληθώ με την Έρευνα, αντιμετώπισα πολλές κλειστές πόρτες, πολλοί μου λέγανε πως δεν αξίζει τον κόπο και προσπάθησαν να με αποτρέψουν, αλλά παρόλο που είχα τις ευκαιρίες για κάποιες χώρες του εξωτερικού όπως η Ελβετία, εγώ ήθελα την Κύπρο μας. Θέλω να βοηθήσω κι εγώ την Κύπρο να εξελιχθεί, γιατί αν εμείς που ασχολούμαστε με την Έρευνα, φεύγουμε για το εξωτερικό θα συνεχίσει να μην υπάρχει εδώ. Στην Κύπρο διαφέρουμε, αλλά θα συνεχίσουμε να διαφέρουμε αν δεν προσπαθήσουμε να το αλλάξουμε, και αυτός είναι ένας λόγος που ήθελα να έρθω. Να βάλω κι εγώ ένα λιθαράκι για το καλό της Κύπρου μας σε όλο αυτό.
Τι προνόμια έχουν στις χώρες του εξωτερικού που τις κάνει πιο ελκυστικές για τους Επιστήμονες για να συνεχίσουν την καριέρα τους;
Γενικά, δίνονται μεγάλες χορηγίες και υπάρχουν πολλές οργανώσεις που ασχολούνται χρόνια με έρευνες, και ξέρουν πώς να κινηθούν και τι να ψάξουν. Δεύτερον, σαν γυναίκα να πω για παράδειγμα ότι στην Πορτογαλία, ψηφίζονται νόμοι για να δίνονται κάποιες θέσεις ακαδημαϊκές μόνο σε γυναίκες. Πολλές γυναίκες κάνουν λιγότερες δημοσιεύσεις, πληρώνονται λιγότερο για την έρευνά τους και δεν εξελίσσονται όσο οι άντρες στην καριέρα τους. Έτσι θα σκεφτούν ότι εφόσον στη χώρα τους δε μπορούν να το βρουν, τότε θα το κυνηγήσουν κάπου αλλού.
Έχεις το μυαλό σου το ακαδημαϊκό κομμάτι;
Εννοείται! Υπήρξα στο πειραματικό σχολείο της Αγίας Σοφίας της Θεσσαλονίκης , το οποίο είναι ένα σχολείο το οποίο δίνεις εξετάσεις για να ενταχθείς, και είχα την ευκαιρία να διδάξω εκεί στα πλαίσια άσκησης του προπτυχιακού μου. Μου άρεσε το ότι συνέβαλα στο να αναπτύξω ένα παιδικό μυαλό στις επιστήμες. Είναι πολύ ωραίο και πολύ σημαντικό να συμβάλεις στο να αναπτυχθεί ένας άνθρωπος. Επίσης μπορεί να συνυπάρξει και βοηθήσει με το κλινικό κομμάτι της επιστήμης μου, και για αυτό είμαι θερμός υποστηρικτής Πανεπιστημιακών Νοσοκομείων στην Κύπρο μας!
Από πού πηγάζει η Παιδεία κατά την άποψή σου;
Η Παιδεία θεωρώ πως πηγάζει από έναν συνδυασμό μόρφωσης και κοινωνικού πλαισίου. Το να ανήκεις σε μια κοινωνία, τότε αυξάνει και την παιδεία σου, το να απομονώνεσαι και απλά να διαβάζεις, δεν σε βοηθάει σαν άνθρωπο κατά την άποψή μου. Προσωπικά όσο και αν αγαπάω τη συνεχή μάθηση, με ευχαριστεί πάρα πολύ να έχω και την επικοινωνία με τον κόσμο.
Τι σημαίνει για σένα η λέξη προσφορά και ποιοι είναι οι στόχοι σου για το μέλλον;
«Ποτέ δεν ξέρεις ποιον βοηθάς». Αυτό είναι για μένα είναι ο όρος προσφορά σε μια πρόταση. Ποτέ δεν ξέρεις ποιος ήταν ή πώς θα εξελιχθεί αυτός ο άνθρωπος ο οποίος βοήθησες. Πρέπει η κοινωνία να έχει ισχυρούς δεσμούς μεταξύ των ανθρώπων, όχι να είμαστε απλά οντότητες. Η προσφορά και ο εθελοντισμός για μένα είναι ζωτικής σημασίας για την ανάπτυξη μιας χώρας. Οι στόχοι μου για το μέλλον, είναι απλά να συνεχίσουν να υπάρχουν, γιατί δυστυχώς η εποχή μας, μάς αποθαρρύνει λίγο με όλα όσα γίνονται γύρω μας, και έπειτα να συνεχίσω να τους κυνηγώ. Μια ευχή που έχω, είναι να βρίσκουμε τοίχους να «γκρεμίζουμε», να μην εφησυχαζόμαστε, να ψάχνουμε τις λύσεις και να είμαστε δίπλα στους ανθρώπους που το χρειάζονται.
Συνέντευξη:
Ανδρέας Κουτσόλουκας
Συντονισμός/Επιμέλεια:
Αιμίλιος Χατζηλιασή