Στο σημερινό άρθρο η Άννα Βαλιαντή εξηγεί για την προστασία του δέρματος από τον Ήλιο. Τι πρέπει και τι δε πρέπει να κάνουμε. Όσα πρέπει να γνωρίζουμε.
Τι είναι η υπεριώδης ακτινοβολία, και πώς ο ήλιος μπορεί να μας βλάψει;
Η ακτινοβολία που εκπέμπεται από τον ήλιο περιέχει το ορατό φάσμα του φωτός, την υπέρυθρη ακτινοβολία που νιώθουμε ως ζέστη, και την αόρατη υπεριώδη ακτινοβολία (UV). Ο παγκόσμιος δείκτης ακτινοβολίας UV, ή δείκτης UV, εκφράζει τη μετρηθείσα ή την προβλεπόμενη ποσότητα/ένταση της ακτινοβολίας UV που εκπέμπει ο ήλιος σε συγκεκριμένη τοποθεσία και ημέρα. Η οπτική ηλιακή ακτινοβολία είναι ζωτικής σημασίας τόσο για τον πλανήτη Γη (π.χ. για τη φωτοσύνθεση) όσο και για τους ανθρώπους αλλά η υπερβολική υπεριώδης (UV) ακτινοβολία από τον ήλιο μπορεί να βλάψει το DNA στα κύτταρα του δέρματός σας και να προκαλέσει καρκίνο του δέρματος.
Ο καρκίνος του δέρματος είναι η συχνότερη μορφή καρκίνου παγκοσμίως σε ανοιχτόχρωμους κυρίως πληθυσμούς, και η εμφάνισή του έχει αυξηθεί ραγδαία τις τελευταίες δεκαετίες.
Η UVC είναι η «υπεριώδης ακτινοβολία υπερβραχέων κυμάτων» και θα μπορούσε να είναι η πιο επικίνδυνη από όλες, αλλά είναι εντελώς αποκλεισμένη καθώς απορροφάται εξ ολοκλήρου από τη στοιβάδα του όζοντος στη στρατόσφαιρα και δεν φτάνει στην επιφάνεια της γης. Παρόλα αυτά μέρος της ακτινοβολίας «βραχέων κυμάτων»,η (UVB) και η «μεγάλου μήκους κύματος ακτινοβολία» η (UVA) φθάνουν στην επιφάνεια της Γης.
Η UVB μπορεί να είναι απαραίτητη για τη σύνθεση της βιταμίνης D στο ανθρώπινο δέρμα αλλά είναι υπεύθυνη και για τα περισσότερα ηλιακά εγκαύματα.
Η UVA διεισδύει βαθιά στο δέρμα. Γερνάει το δέρμα αλλά συμβάλλει πολύ λιγότερο στο ηλιακό έγκαυμα. Σε περίπτωση όμως γήρανσης του δέρματος εξαιτίας της έκθεσης σε ακτινοβολία UV, αυξάνεται το πάχος του δέρματος και χάνεται πιο γρήγορα η ελαστικότητά του· μπορεί να εμφανιστούν «σημάδια γήρανσης», αλλαγές στο χρώμα του δέρματος (δυσχρωμίες), ρυτίδες, διευρυμένα ή διεσταλμένα τριχοειδή αγγεία στο δέρμα, και καρκίνος του δέρματος.
Υπάρχουν διάφοροι τύπου καρκίνου του δέρματος. Το μελάνωμα (ο επονομαζόμενος «μαύρος καρκίνος του δέρματος»), που προέρχεται από τα μελανινοκύτταρα, είναι η λιγότερο κοινή αλλά και η πιο επιθετική μορφή καρκίνου του δέρματος, και μπορεί να αποβεί μοιραία αν δεν διαγνωστεί εγκαίρως. Υπάρχουν δύο βασικοί τύποι καρκίνου του δέρματος πλην του μελανώματος: το βασικοκυτταρικό καρκίνωμα (BCC) και το µαλπιγγιακό καρκίνωμα (SCC) (ή «λευκός καρκίνος του δέρματος»). Το BCC είναι η συνηθέστερη μορφή καρκίνου στους ανοιχτόχρωμους πληθυσμούς παγκοσμίως. Εξαπλώνεται (κάνει μετάσταση) πολύ σπάνια αλλά μπορεί να εκδηλωθεί στα εκτεθειμένα σημεία του σώματος, όπως το πρόσωπο. Το SCC είναι μια λιγότερο συνήθης μορφή καρκίνου, αλλά μπορεί να αποβεί μοιραία εάν ο καρκίνος εξαπλωθεί προτού εντοπιστεί.
Σε πολλές χώρες, ο δείκτης UV αναφέρεται καθημερινά στα δελτία καιρού, ιδίως το καλοκαίρι, ώστε να ενημερώνεται το κοινό για την ένταση του ήλιου και τα απαιτούμενα μέτρα προστασίας από τον ήλιο. Πολλά δελτία καιρού στο διαδίκτυο περιλαμβάνουν πληροφορίες σχετικά με τον δείκτη UV.
Υπάρχει ασφαλές μαύρισμα; Το μαυρισμένο δέρμα αποτελεί ένδειξη ηλιακής βλάβης, και η έννοια του «ασφαλούς μαυρίσματος» δεν υφίσταται. Σε περίπτωση έντονης και παρατεταμένης έκθεσης στον ήλιο, θα υποστείτε έγκαυμα και αυτή είναι μια βλάβη στο δέρμα όπου αυτό μπορεί, σε βάθος χρόνου, να οδηγήσει σε καρκίνο του δέρματος.
Εάν αποφεύγω την υπερβολική έκθεση στον ήλιο, μήπως πρέπει να ανησυχώ για έλλειψη βιταμίνης D;
Η βιταμίνη D παράγεται όταν το δέρμα εκτίθεται στον ήλιο και είναι σημαντική επειδή διατηρεί γερά τα οστά και τα δόντια. Μπορεί να έχει και διάφορα άλλα οφέλη για την υγεία (π.χ. αύξηση της καρδιαγγειακής υγείας, περιορισμός της πίεσης και μείωση του κινδύνου εκδήλωσης διαφόρων ειδών καρκίνου).
Με την έκθεση στον ήλιο, η βιταμίνη D παράγεται πολύ γρήγορα στο δέρμα και δεν χρειάζεται λοιπόν να επιδιώξετε επιπλέον έκθεση για να διατηρήσετε τα επίπεδα της βιταμίνης D. Για παράδειγμα, η καθημερινή έκθεση του δέρματος στον ήλιο, για περίπου 10-15 λεπτά ημερησίως, την άνοιξη και το καλοκαίρι (με ακάλυπτο το πρόσωπο, τα χέρια και τα πόδια) συνήθως αρκεί για να εξασφαλιστεί η παραγωγή επαρκούς ποσότητας βιταμίνης D.
Αν επιθυμείτε να περιορίσετε το χρόνο έκθεσης σας στον ήλιο, βοηθάει να ακολουθήσετε μια δίαιτα με υψηλότερη περιεκτικότητα σε βιταμίνη D (π.χ. μουρουνέλαιο, πιο πολλά και λιπαρά ψάρια, κρόκο αυγού και εντόσθια όπως συκώτι). Έχει σημασία ο τύπος του δέρματος, το χρώμα των μαλλιών ή το χρώμα των ματιών;
Ναι. Οι άνθρωποι με ανοιχτό δέρμα καίγονται πιο γρήγορα στον ήλιο απ᾽ ό,τι οι άνθρωποι με πιο σκούρο δέρμα. Όσο πιο ευαίσθητο είναι το δέρμα σας, τόσο πιο αναγκαία είναι η προστασία του από τις επιβλαβείς συνέπειες έκθεσης του στον ήλιο. Κατά κανόνα, διακρίνονται 6 διαφορετικοί τύποι δέρματος και ο τύπος δέρματος χαρακτηρίζει την ευαισθησία του δέρματος στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV).
Το ηλιακό έγκαυμα αυξάνει τον κίνδυνο καρκίνου;
Το ηλιακό έγκαυμα είναι όπως προ είπαμε βλάβη του δέρματος και η αντίδραση του σώματός σας να προσπαθήσει να το επιδιορθώσει. Είναι ένα σαφές σημάδι ότι το DNA στα κύτταρα του δέρματός σας έχει υποστεί βλάβη από την υπερβολική υπεριώδη ακτινοβολία.
Το ηλιακό έγκαυμα μόνο μία φορά κάθε δύο χρόνια μπορεί να τριπλασιάσει τον κίνδυνο καρκίνου του δέρματος μελανώματος, σε σύγκριση με το να μην καεί ποτέ. Η λοσιόν «After sun» μπορεί να βοηθήσει το ηλιοκαμένο δέρμα να αισθανθεί καλύτερα, αλλά δεν μπορεί να επιδιορθώσει οποιαδήποτε βλάβη στο DNA.
Το να καείτε από τον ήλιο μία φορά δεν σημαίνει ότι σίγουρα θα πάθετε καρκίνο του δέρματος. Αλλά όσο περισσότερες φορές καίγεστε από τον ήλιο, τόσο μεγαλύτερος είναι ο κίνδυνος καρκίνου του δέρματος μελανώματος. Μειώστε τον κίνδυνο ηλιακού εγκαύματος και προστατέψτε το δέρμα σας χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό σκιάς, ρούχων και αντηλιακού.
1. Καλύψτε τον εαυτό σας με ρούχα,γυαλιά ηλίου και καπέλο.
2. Μείνετε στη σκιά.
3. Φορέστε αντηλιακό.
Αντηλιακό: Φορέστε γενναιόδωρα ένα αδιάβροχο, αντηλιακό ευρέος φάσματος που φιλτράρει τόσο τις ακτίνες UVA όσο και τις UVB και έχει ένας δείκτης προστασίας από τον ήλιο (SPF) δεν έχει σημασία η μάρκα αρκεί να είναι στο εύρος SPF 15-50 ή υψηλότερο και με υψηλή βαθμολογία αστεριών με 4 ή 5 αστέρια (προστασία UVA). Η προστασία UVA μπορεί επίσης να φανεί με τα γράμματα «UVA» σε κύκλο. Αυτό σημαίνει ότι πληροί τα πρότυπα της ΕΕ. Γιατί τα παιδία είναι περισσότερο ευαίσθητα στην έκθεση τους στον ήλιο; Η ασφάλεια από τον ήλιο είναι σημαντική σε όλες τις ηλικίες. Ωστόσο, τα βλαστοκύτταρα που βρίσκονται στο ανώτερο στρώμα του δέρματος των παιδιών (δηλαδή τα κύτταρα που μπορεί να ευθύνονται για τον καρκίνο του δέρματος) είναι πιο κοντά στην επιφάνεια του δέρματος απ᾽ ό,τι στους ενηλίκους, γεγονός που καθιστά τα παιδιά περισσότερο ευαίσθητα στην υπεριώδη ακτινοβολία (UV). Επίσης, στη διάρκεια της παιδικής ηλικίας και της εφηβείας, οι ιστοί του σώματος μεγαλώνουν και αναπτύσσονται με ταχείς ρυθμούς και λόγω αυτής της ταχείας ανάπτυξης, τα κύτταρα των νέων ανθρώπων είναι περισσότερο ευάλωτα στις βλάβες που προκαλεί ο ήλιος. Προστατέψτε το παιδικό δέρμα χρησιμοποιώντας ένα συνδυασμό σκιάς, ρούχων και αντηλιακού. Διαφέρουν οι οδηγίες προστασίας για ένα παιδί μέχρι ενός έτους;
Το αντηλιακό δεν συνιστάται για μωρά ηλικίας 6 μηνών ή μικρότερα συνιστάτε να κρατάτε τα βρέφη συνιστάται να αποφεύγεται η απευθείας έκθεση στο ηλιακό φως έτσι μακριά από τον ήλιο κατά τη διάρκεια του μεσημεριού και να χρησιμοποιείτε προστατευτικό ρουχισμό εάν πρέπει να είναι στον ήλιο. Πως κάνω σωστή εφαρμογή στο αντηλιακό;
Συνήθως, οι άνθρωποι χρησιμοποιούν μικρότερη ποσότητα αντηλιακού από τη συνιστώμενη, και δεν το ανανεώνουν αρκετά συχνά, με αποπτέλεσμα να περιορίζουν το επίπεδο προστασίας που αναγράφεται στη συσκευασία. Τα αντηλιακά παρέχουν αποτελεσματικότερη προστασία όταν απλώνονται σε παχύ στρώμα 15-30 λεπτά πριν από την έκθεση στον ήλιο, και στη συνέχεια ανά 30-60 λεπτά. Φορέστε το ξανά εάν μείνετε έξω στον ήλιο για περισσότερο από 2 ώρες και μετά το κολύμπι, την εφίδρωση ή την πετσέτα. Το αντηλιακό μπορεί να τρίβεται, να ιδρώνει ή να ξεπλένεται – ακόμα κι αν υποτίθεται ότι είναι αδιάβροχο. Έχει ένα αντηλιακό ημερομηνία λήξης;
Ναι και θα πρέπει να ελέγξετε την ημερομηνία λήξης στο αντηλιακό σας πριν το χρησιμοποιήσετε. Αναζητήστε ένα σύμβολο με το γράμμα Μ και έναν αριθμό που δείχνει πόσους μήνες θα διαρκέσει το αντηλιακό μετά το άνοιγμα. Το αντηλιακό χωρίς ημερομηνία λήξης έχει διάρκεια ζωής που δεν υπερβαίνει τα 3 χρόνια. Η διάρκεια ζωής του είναι μικρότερη εάν έχει εκτεθεί σε υψηλές θερμοκρασίες. Τι SPF πρέπει να επιλέξω;
Ένα αντηλιακό με: SPF 30 θα σας προστατεύσει από περίπου το 96,7% των ακτίνων UVB, SPF 50 σημαίνει προστασία από περίπου το 98% των ακτίνων UVB.
Οτιδήποτε πέρα από το SPF 50 κάνει πολύ μικρή διαφορά όσον αφορά τον κίνδυνο βλάβης από τον ήλιο και κανένα αντηλιακό δεν προσφέρει 100% προστασία από τις ακτίνες UVB.
Κανένα αντηλιακό, ανεξάρτητα από το πόσο υψηλός είναι ο παράγοντας, δεν μπορεί να προσφέρει 100% προστασία. Το αντηλιακό δεν πρέπει να χρησιμοποιείται για να παρατείνει το χρόνο σας στον ήλιο και δεν κάνει το μαύρισμα ασφαλές. Στην πραγματικότητα, θα μπορούσατε να έχετε περισσότερες πιθανότητες να πάθετε ηλιακό έγκαυμα και βλάβη στο δέρμα εάν χρησιμοποιείτε αντηλιακό για ηλιοθεραπεία.
Και θυμηθείτε, το αντηλιακό δεν μας προστατεύει εντελώς από τη φθορά του ήλιου από μόνο του, λειτουργεί καλύτερα όταν συνδυάζεται με άλλες επιλογές όπως:
1. Περνώντας χρόνο στη σκιά. Οι δομές που κατασκευάζονται από υλικό όπως τα πανιά σκίασης εμφανίζουν συχνά τον δείκτη υπεριώδους προστασίας (UPF) στην ετικέτα. Αυτό σας λέει πόσο καλή είναι η προστασία από τις ακτίνες UV. Το UPF μπορεί να μειωθεί εάν το υλικό είναι κατεστραμμένο ή ξεπερασμένο.
2. Κάλυψη με ρούχα, πλατύ καπέλο και γυαλιά ηλίου προστασίας UV Είναι πιθανό οι ακτίνες UV να περάσουν μέσα από τα ρούχα και να φτάσουν στο δέρμα. Στην πραγματικότητα, ένα κανονικό λευκό βαμβακερό μπλουζάκι μπορεί να παρέχει μόνο βαθμολογία UPF 5 - αυτό σημαίνει ότι περίπου το 20% της υπεριώδους ακτινοβολίας περνά μέσα από το ύφασμα και διεισδύει στο δέρμα σας.
Τα ρούχα πρέπει να καλύπτουν τους ώμους σας και να έχουν μακριά μανίκια. Όσο περισσότερο δέρμα καλύπτεται από τα ρούχα σας, τόσο καλύτερη είναι η προστασία.
• Επιλέξτε ρούχα που είναι φαρδιά και πιο σκούρα στο χρώμα
• Ψάξτε για υλικά με στενή ύφανση - ως οδηγός μπορείτε να κρατήσετε το υλικό μέχρι το φως για να ελέγξετε ότι δεν μπορείτε να δείτε μέσα από το ύφασμα.
Τα γυαλιά ηλίου μπορούν να προστατεύσουν τα μάτια σας από τις ακτίνες UV.
Όταν επιλέγετε γυαλιά ηλίου αναζητήστε να αναγράφει «UV 400 και 100% προστασία UV» γραμμένη στην ετικέτα ή το αυτοκόλλητο.
Διαφέρει η ώρα και η εποχή στη προστασία μας από την υπεριώδη ακτινοβολία;
Ναι. Η ένταση της ηλιακής υπεριώδους ακτινοβολίας (UV) που φτάνει στην επιφάνεια της Γης, και αντιστοίχως ο δείκτης UV, εξαρτώνται από διάφορους παράγοντες, ο πιο σημαντικός εκ των οποίων είναι η ώρα της ημέρας και η εποχή. Το καλοκαίρι, το 20-30% περίπου της συνολικής ημερήσιας ακτινοβολίας UV παρατηρείται από τις 10:00 π.μ. έως τη 1:00 μ.μ., και το 75% από τις 9:00 π.μ. έως τις 3:00 μ.μ. (σε ηλιακή και όχι τοπική ώρα). Περιορίστε την έκθεση στον ήλιο κατά τη διάρκεια αυτών των ωρών, ακόμη και το χειμώνα.
Είναι σημαντικό να θυμάστε ότι η βλάβη του δέρματος δεν συμβαίνει μόνο στις διακοπές ή σε ζεστά, ηλιόλουστα μέρη. Ο ήλιος είναι συχνά αρκετά ισχυρός για να προκαλέσει ζημιά ακόμη και όταν είναι συννεφιασμένος, έως και το 80% των ακτίνων UV περνούν μέσα από σύννεφα ή ομίχλη,
Με την έγκαιρη διάγνωση του καρκίνου και κατ’ επέκταση την έγκαιρη θεραπεία του, επιτυγχάνεται ίαση σε ποσοστό μεγαλύτερο από 95%.
Για τον λόγο αυτό, φροντίζουμε να κάνουμε ιατρικές εξετάσεις σε τακτά χρονικά διαστήματα και να προγραμματίζουμε άμεσα ένα ραντεβού με τον γιατρό μας μόλις αντιληφθούμε οποιαδήποτε αλλοίωση στο δέρμα μας.
Αρθογράφος:
Άννα Βαλιαντή
- BSc Physics, Applied Physics Aristotle University of Thessaloniki
- Medical Physics – Radiophysics Medical School of Athens – National & Kapodistrian University of Athens
- PhD Candidate Medical School of Athens – National & Kapodistrian University of Athens
Κάθε άρθρο στη σελίδα είναι ανάλογα με την αξιολογική κρίση του αρθρογράφου