Στο σημερινό άρθρο η Ευγενία Χαμηλού γράφει για τις διάφορες που έχουν οι ανθρωπιστικές παύσεις, οι εκεχειρίες και οι καταπαύσεις του πυρός. Για ακόμα μια φορά η Ευγενία μας εξηγά με το δικό της τρόπο, τα πιο πάνω, το ρόλο που έχει ο ΟΗΕ, τα πλαίσια των τελευταίων εξελίξεων και πολλά άλλα. Ευχαριστούμε για ακόμη μια φορά την Ευγενία μας για τη συνεχή στήριξη στη σελίδα μας. Καλή ανάγνωση.
Έπειτα από παρακολούθηση της συγκεκριμένης θεματικής σε παρουσίαση εμπειρογνωμόνων του Chatham House, παραθέτω ανάλυση βάσει των όσων άκουσα και έμαθα αναφορικά με την εμπόλεμη κατάσταση στη Μέση Ανατολή, υπό τα νομικά και στρατιωτικά πρίσματα. Αναντίρρητα, η ανθρωπιστική κρίση στη Γάζα έχει οδηγήσει σε εκκλήσεις για αναστολή των εχθροπραξιών (suspension of hostilities), είτε με τη μορφή ανθρωπιστικών παύσεων (humanitarian pauses) είτε με τη μορφή ευρύτερης κατάπαυσης του πυρός (broader ceasefires). Τι διαμηνύουν όμως αυτές οι μορφές και τι απαιτείται ώστε να καταστούν αποτελεσματικές;
Πού έγκειται η διαφορά μεταξύ ανθρωπιστικών παύσεων, ανακωχής ή κατάπαυσης του πυρός και γενικευμένης κατάπαυσης του πυρός;
Κανένας από τους προαναφερθέντες όρους - "ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός", "ανθρωπιστική παύση", "ανθρωπιστική εκεχειρία" ή γενικότερα "κατάπαυση του πυρός" - δεν ορίζεται στο διεθνές δίκαιο. Ως εκ τούτου, δεν απαιτείται από τα μέρη σε ένοπλες συγκρούσεις να υιοθετούν τέτοια μέτρα εκ του νόμου (as a matter of law).
Η βασική διαφορά σχετίζεται με τον σκοπό της αναστολής – δηλαδή, αν πρόκειται για τη διεξαγωγή μιας συγκεκριμένης ανθρωπιστικής δραστηριότητας ή αν πρόκειται για μια γενικευμένη αναστολή των εχθροπραξιών (generalised suspension of hostilities).
Ωστόσο, η υιοθέτηση ανθρωπιστικών παύσεων μπορεί να προωθήσει τη συμμόρφωση με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο (γνωστό και ως δίκαιο των ενόπλων συγκρούσεων, law of armed conflict). Αυτές περιλαμβάνουν την εκκένωση των τραυματιών και των ασθενών ή τη διευκόλυνση της ταχείας και ανεμπόδιστης διέλευσης της ανθρωπιστικής βοήθειας (rapid and unimpeded passage of humanitarian relief).
Το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο σχετίζεται μόνο με εκείνο το δίκαιο του πολέμου που αναφέρεται ως jus in bello «νόμος στον πόλεμο», και ο οποίος ρυθμίζει τη συμπεριφορά των μερών που εμπλέκονται σε ένοπλη σύγκρουση. Αντίθετα ο όρος jus ad bellum «δικαίωμα στον πόλεμο» αναφέρεται στις συνθήκες υπό τις οποίες τα κράτη μπορούν να καταφύγουν σε πόλεμο ή στη χρήση ένοπλης δύναμης γενικά, και δεν είναι μέρος του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου. Το δίκαιο των ενόπλων συγκρούσεων, εκτός από μια σειρά από διατάξεις που θεσπίστηκαν με τη μορφή διεθνών συνθηκών, όπως τις Συμβάσεις της Χάγης, της Γενεύης και τα πρόσθετα πρωτόκολλα, περιλαμβάνει επίσης σε μεγάλο βαθμό άγραφες αρχές που έχουν αποκτήσει γενική ισχύ ως διεθνές εθιμικό δίκαιο (customary international law).
Όλα τα μέτρα προβλέπουν την αναστολή των ενεργών μαχών. Η βασική διαφορά σχετίζεται με τον σκοπό της αναστολής - εάν πρόκειται να επιτραπεί η διεξαγωγή μιας συγκεκριμένης ανθρωπιστικής δραστηριότητας, χωρίς κίνδυνο βλάβης από τις ενεργές μάχες ή εάν πρόκειται για μια γενικευμένη αναστολή των εχθροπραξιών.
Η αναστολή των εχθροπραξιών για συγκεκριμένους ανθρωπιστικούς σκοπούς τείνει να είναι περιορισμένης εμβέλειας - όσον αφορά στη διάρκεια και την τοποθεσία.
Δεν ισχύει το ίδιο για τις γενικευμένες αναστολές που δεν σχετίζονται με συγκεκριμένες ανθρωπιστικές δραστηριότητες. Μπορούν να επηρεάσουν την επίτευξη των στρατηγικών στρατιωτικών στόχων των εχθροπραξιών. Είναι αυτό το είδος κατάπαυσης του πυρός που ορισμένα κράτη δεν ήταν πρόθυμα να ζητήσουν στον πόλεμο Χαμάς-Ισραήλ.
Η αναστολή των εχθροπραξιών για ανθρωπιστικούς σκοπούς πρέπει να συμφωνηθεί από τα εμπόλεμα μέρη (belligerent parties). Πρέπει να συμφωνήσουν τις ακριβείς ώρες και τοποθεσίες τους, τις διαδρομές και ποιος θα δικαιούται να επωφεληθεί από αυτές. Οι παύσεις δεν επηρεάζουν την προστασία και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο, αλλά αποτελούν έναν τρόπο για την εφαρμογή τους.
Το τι ακριβώς απαιτείται εξαρτάται από τον σκοπό της παύσης. Για παράδειγμα, στην περίπτωση των παύσεων για να επιτραπεί η διέλευση ανθρωπιστικής βοήθειας, εκτός από τις διαδρομές και τους χρόνους, τα μέρη πρέπει να συμφωνήσουν ποιες οργανώσεις δικαιούνται να συμμετάσχουν – όπως για παράδειγμα, σώματα και ειδικευμένες οργανώσεις του ΟΗΕ - ποιες ρυθμίσεις, εάν υπάρχουν, πρέπει να τεθούν σε εφαρμογή για να διασφαλιστεί ότι παρέχονται μόνο είδη ανθρωπιστικής ανάγκης - και ποιοι πληθυσμοί μπορούν να επωφεληθούν από αυτά.
Όσον αφορά στις ιατρικές εκκενώσεις, ενώ οι τραυματισμένοι και άρρωστοι πολίτες και μαχητές πρέπει να μπορούν να επωφεληθούν από αυτές, είναι απαραίτητο να διευκρινιστεί ότι δεν θα μεταφέρονται όπλα.
Οι ανθρωπιστικές παύσεις δεν επηρεάζουν την προστασία και τις υποχρεώσεις που απορρέουν από το διεθνές ανθρωπιστικό δίκαιο. Αποτελούν έναν τρόπο για την εφαρμογή τους. Οι αυτοκινητοπομπές ανθρωπιστικής βοήθειας πρέπει να γίνονται σεβαστές και να προστατεύονται, και τα μέρη πρέπει να επιτρέπουν και να διευκολύνουν την ταχεία και ανεμπόδιστη διέλευσή τους.
Άξιο αναφοράς είναι ότι οι ανθρωπιστικές ρυθμίσεις παρέχουν ασφάλεια μόνο εάν τηρούνται από όλα τα μέρη που δραστηριοποιούνται στην περιοχή: από εκείνους που διεξάγουν στρατιωτικές επιχειρήσεις και από εκείνους που βρίσκονται στο έδαφος.
Η ουσία των ρυθμίσεων είναι ότι έχουν αποκλειστικά ανθρωπιστικό χαρακτήρα και είναι "αποστρατιωτικοποιημένες". Εάν τα μέρη της σύγκρουσης τις καταχραστούν - για παράδειγμα, εκτρέποντας προμήθειες αρωγής που προορίζονται για τους αμάχους ή χρησιμοποιώντας τις συμφωνημένες μετακινήσεις για να παρέχουν κάλυψη για στρατιωτικές επιχειρήσεις – αυτό δύναται να οδηγήσει στον τερματισμό της παύσης και να τεθεί σε κίνδυνο η ασφάλεια των ανθρωπιστικών φορέων και άλλων αμάχων.
Ποιος ο ρόλος του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών (OHE);
Tο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών (UN Security Council) και η Γενική Συνέλευση (General Assembly) μπορούν να προτείνουν τη λήψη διαφόρων μέτρων κατά τη διάρκεια μιας εμπόλεμης κατάστασης. Αν και πολλοί από αυτούς τους όρους χρησιμοποιούνται συχνά εναλλακτικά, ο καθένας έχει διαφορετικές πολιτικές επιπτώσεις και νομικές σημασίες.
Οι εκκλήσεις που γίνονται από τη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ μπορούν να χαρακτηριστούν ως υποδείξεις προς τους δρώντες σε εμπόλεμη κατάσταση και σε αντίθεση με τις αποφάσεις που λαμβάνονται από το Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ, δεν είναι νομικά δεσμευτικές. Θεωρούνται, ωστόσο, ισχυρές ως προς την ικανότητά τους να αντανακλούν τη γενική βούληση των κρατών μελών του ΟΗΕ.
Πλαίσιο τελευταίων εξελίξεων
Στις 18 Οκτωβρίου 2023, ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες ζήτησε την "άμεση ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός... για να ανακουφιστεί ο επικός ανθρώπινος πόνος που βιώνουμε". Στις 26 Οκτωβρίου, μετά από δύσκολες διαπραγματεύσεις, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ζήτησε τη συνέχιση της ανθρωπιστικής πρόσβασης, μεταξύ άλλων μέσω "ανθρωπιστικών διαδρόμων και παύσεων". Την επόμενη ημέρα, η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε ψήφισμα που ζητούσε "άμεση, μόνιμη και διαρκή ανθρωπιστική εκεχειρία που θα οδηγήσει σε παύση των εχθροπραξιών".
Στα μέσα Οκτωβρίου κατατέθηκαν στο Συμβούλιο Ασφαλείας δύο σχέδια ψηφίσματος. Το ένα προτάθηκε από τη Ρωσία και ζητούσε "άμεση, διαρκή... ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός". Το δεύτερο, που κατατέθηκε από τη Βραζιλία, ζητούσε "ανθρωπιστική παύση" για να επιτραπεί η απρόσκοπτη ανθρωπιστική πρόσβαση. Κανένα από τα δύο δεν υιοθετήθηκε.
Εκπρόσωποι ανθρωπιστικών οργανώσεων απηύθυναν επίσης εκκλήσεις. Στις 30 Οκτωβρίου 2023, ο Συντονιστής Έκτακτης Βοήθειας του ΟΗΕ, Μάρτιν Γκρίφιθς, κάλεσε τα μέρη να "συμφωνήσουν να διακόψουν τις μάχες για ανθρωπιστικούς λόγους", ώστε να υπάρξει ηρεμία και ασφάλεια για τον ΟΗΕ ώστε να αναπληρώσει τις προμήθειες, να ανακουφίσει το εξαντλημένο προσωπικό και να συνεχίσει τη βοήθεια σε όλη τη Γάζα.
Ενώ ο στόχος αυτών των εκκλήσεων είναι ο ίδιος - ο περιορισμός των επιπτώσεων των εχθροπραξιών στους αμάχους - υπάρχουν σημαντικές διαφορές ως προς το τι ακριβώς ζητείται.
Ο Γενικός Επίτροπος της UNRWA υπογράμμισε την ανάγκη για "μια ασφαλή, ανεμπόδιστη, ουσιαστική και συνεχή ροή ανθρωπιστικής βοήθειας, συμπεριλαμβανομένων των καυσίμων, στη λωρίδα της Γάζας και σε όλη τη λωρίδα. Για το σκοπό αυτό χρειαζόμαστε μια άμεση ανθρωπιστική κατάπαυση του πυρός".
Η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) ζήτησε να υπάρξει παύση των μαχών για να επιτραπεί η είσοδος στη Γάζα της ανθρωπιστικής βοήθειας και των πρώτων βοηθειών. Στις 31 Οκτωβρίου, ο πρωθυπουργός Ρίσι Σουνάκ δήλωσε ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα υποστηρίξει όλες τις προσπάθειες για να διασφαλιστεί ότι η σωτήρια βοήθεια θα φτάσει σε όσους την έχουν ανάγκη, συμπεριλαμβανομένης της προσωρινής ανθρωπιστικής παύσης.
Ενώ ο στόχος αυτών των εκκλήσεων είναι ο ίδιος - ο περιορισμός των επιπτώσεων των εχθροπραξιών στους αμάχους - υπάρχουν σημαντικές διαφορές στο τι ακριβώς ζητείται. Ειδικότερα, ο σκοπός και, κατά συνέπεια, η έκταση της αναστολής των εχθροπραξιών αποτελούν τη βάση των διαφωνιών που έχουν προκύψει. Η χρήση ασυνεπούς ή/και διφορούμενης ορολογίας έχει συμβάλει στη σύγχυση.
Τι εκτιμάται ότι θα γίνει στη συνέχεια;
Οι εκκλήσεις της Γενικής Συνέλευσης και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου αποτελούν προτροπές προς τα μέρη των εχθροπραξιών να σταματήσουν τις μάχες για ανθρωπιστικούς σκοπούς. Επαφίεται, όμως, στα εμπόλεμα μέρη να καταλήξουν σε συμφωνία.
Στις περισσότερες περιπτώσεις, τα εμπόλεμα μέρη δεν επικοινωνούν απευθείας, οπότε συνήθως εμπλέκεται ένας τρίτος ουδέτερος διαμεσολαβητής για τη διευκόλυνση της συμφωνίας. Το ποιος είναι αυτός ποικίλλει. Μπορεί να είναι ο ανθρωπιστικός φορέας που θα διεξάγει τις εν λόγω επιχειρήσεις. Για παράδειγμα, η ICRC θα μπορούσε να διαπραγματευτεί το πέρασμα των δικών της επιχειρήσεων. Ο Συντονιστής Έκτακτης Βοήθειας των Ηνωμένων Εθνών μπορεί να διευκολύνει τις συμφωνίες για ένα ευρύτερο φάσμα ανθρωπιστικών οργανώσεων. Ο μεσάζων θα μπορούσε επίσης να είναι ένα κράτος, όπως η Κύπρος μέσω της πρότασής της για θαλάσσιο ανθρωπιστικό διάδρομο. Αυτό που είναι ουσιώδες είναι η σαφήνεια ως προς τις ακριβείς ρυθμίσεις που συμφωνούνται.
Μετά από σχεδόν ένα μήνα έντονων μαχών, οι ανθρωπιστικές ανάγκες στη Γάζα είναι τεράστιες. Όλες οι προσεγγίσεις για την ενίσχυση της ανθρωπιστικής ανταπόκρισης είναι εξαιρετικά σημαντικές.
Κάθε άρθρο στη σελίδα είναι ανάλογα με την αξιολογική κρίση του αρθρογράφου.
Αρθρογράφος:
Ευγενία Χαμηλού