Στη σημερινή συνέντευξη έχουμε τον Ραφαήλ Λαουτάρη. Έναν άνθρωπο που αφιερώνει τη ζωή του στην Αρχαιολογία. Η γνώσεις του επί αυτής είναι πάμπολλες, έχοντας πτυχίο και μεταπτυχιακό από το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και πλέον Διδακτορικό Φοιτητής στο Πανεπιστήμιο του Cambridge του Λονδίνου. Διαβάζοντας τη συνέντευξη θα μπορείτε να μάθετε για το Ραφαήλ, τις ανασκαφές που του έμειναν αξέχαστες, για την ιστορία πίσω από το άρθρο του το οποίο δημοσιεύθηκε και πάρα πολλά σχετικά με την Αρχαιολογία. Ευχαριστούμε τον Ραφαήλ για την αποδοχή της πρόσκλησης και καλή ανάγνωση.
1. Πώς αποφάσισες να ασχοληθείς με την Αρχαιολογία;
Πάντα ήθελα να γίνω αρχαιολόγος πριν καλά καλά να ξέρω τι σημαίνει αυτό. Νομίζω ότι έπαιξαν σημαντικό ρόλο οι ιστορίες που μου διηγόταν η μητέρα μου. Οι ιστορίες αυτές αναφέρονταν στον Παρθενώνα, στις πυραμίδες καθώς και στην Χοιροκιτία. Θεωρώ ότι η απόφαση μου να γίνω αρχαιολόγος, υπήρχε στο υποσυνείδητο μου και αυτό αποφάσισα να κάνω για το υπόλοιπο της ζωής μου. Κατά την φοίτηση μου στο σχολείο, ήμουν ο μοναδικός μαθητής που επέλεξε τα ανάλογα μαθήματα. Δεν ήταν καθόλου εύκολο να τους πείσω να μου παρέχουν τα μαθήματα αυτά για τον λόγο ότι φοιτούσα σε αγγλόφωνο σχολείο. Η θέληση μου ήταν αυτή που τους έκανε να με δεχτούν, και έτσι κατάφερα να παρακαθίσω τις Παγκύπριες Εξετάσεις, όπου και πέρασα Ιστορία και Αρχαιολογία στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Σήμερα βρίσκομαι στο Ηνωμένο Βασίλειο, στο Πανεπιστήμιο του Cambridge όπου κάνω το Διδακτορικό μου πάνω στην Κυπριακή Προϊστορία.
2. Έχεις ειδικότητα κάποιας περιόδου;
Εγώ είμαι κυρίως προϊστορικός αρχαιολόγος και επικεντρώνομαι στην περίοδο της Προϊστορικής Εποχής του Χαλκού, περίπου από το 2600 π.Χ μεχρι το 1800 π.Χ. Με ενθουσιάζει η συγκεκριμένη εποχή γιατί αποτελεί μια μεταβατική περίοδο όπου διάφορες κοινωνικές διεργασίες θα οδηγήσουν στην δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για την ανάδειξη των πρώτων ανεπτυγμένων πόλεων στο νησί. Τα ευρήματα που βρίσκω προέρχονται κυρίως από τάφους, καθώς δεν έχουν ερευνηθεί αρκετοί οικισμοί της περιόδου. Από τα ταφικά ευρήματα, επιχειρώ να καταλάβω τον τρόπο δημιουργίας και χρήσης τους από τους ανθρώπους του παρελθόντος. Μια ευχάριστη ανάμνηση είναι η επίσκεψη με τον καθηγητή μου της Αρχαιολογίας στον αρχαιολογικό χώρο Μάα-Παλαίκαστρο, στην Πάφο, όπου και κατενθουσιάστηκε. Είναι ένα ιδιαίτερο συναίσθημα να βλέπεις ανθρώπους από άλλες χώρες να θαυμάζουν ανασκαφές και χώρους της δικής μας χώρας. Καταλαβαίνεις τότε την αξία που έχει η κάθε ανασκαφή και την τεράστια ιστορία που έχει η Κύπρος μας.
3. Πόσο κοντά ή πόσο μακριά είναι ένας ιστορικός με ένα αρχαιολόγο;
Δύσκολο να το απαντήσω! Θα έλεγα ότι είναι εντελώς διαφορετικά επαγγέλματα αλλά ο στόχος μας είναι ο ίδιος. Ο στόχος μας είναι να ανακαλύψουμε και να κατανοήσουμε τους ανθρώπους και την καθημερινότητα του παρελθόντος. Η βασική μας διαφορά είναι ότι οι ιστορικοί μελετούν τα γραπτά στοιχεία ενώ οι αρχαιολόγοι μελετούν τα υλικά/αντικείμενα. Αυτά θα μπορούσε να είναι τα σπίτια, τα ταφικά έθιμα και άλλα. Υπάρχουν δυσκολίες καθώς αυτά μπορούν να ερμηνευτούν με διαφορετικό τρόπο. Στην αρχαιολογία όταν δεν υπάρχει συγκεκριμένο «υλικό» το οποίο μπορείς να μελετήσεις, τότε είναι πολύ δύσκολο να βασιστείς κάπου. Από την άλλη, στην ιστορία δε χρειάζεται κάτι χειροπιαστό, για παράδειγμα δοχεία, σκεύη και άλλα αντικείμενα, τα οποία χρησιμοποιούνταν από τους ανθρώπους του παρελθόντος. Ένας ιστορικός και ένας αρχαιολόγος έχουν ένα κοινό δρόμο και αυτό είναι πολύ βασικό.
4. Ποιά είναι η ανασκαφή που έκανες και σου έμεινε αξέχαστη;
Μια από τις αγαπημένες μου είναι η ανασκαφή του προϊστορικού οικισμού στη τούμπα της Θεσσαλονίκης, όπου συμμετείχα ως προπτυχιακός φοιτητής. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τους καθηγητές μου, επειδή όταν άνοιξε ξανά η ανασκαφή μετά την οικονομική κρίση, με εμπιστεύτηκαν δίνοντας μου την ευκαιρία να μάθω αλλά και να συμβάλω στην ανασκαφή. Μια δεύτερη σημαντική ανασκαφή για μένα είναι αυτή στην Κισσόνεργα με διευθύντρια την κ. Lindy Crewe, όπου συμμετέχω τα τελευταία χρόνια. Σε αυτή την ανασκαφή έμαθα να προσεγγίζω την κυπριακή αρχαιολογία ακολουθώντας μια σωστή και συστηματική μεθοδολογία. Μέσα από την εμπειρία μου, θεωρώ ότι οι σωστές ανασκαφές βασίζονται περισσότερο πάνω στις συζητήσεις μεταξύ των εμπλεκομένων και όχι τόσο σε μια ιεραρχική δομή. Αυτές οι δύο πιστεύω πως αποτελούν σήμα κατατεθέν για μένα και την εξέλιξη μου.
5. Με ποιά δεδομένα διαλέγονται να γίνουν οι ανασκαφές; Φήμες ή ιστορική αναφορά;
Νομίζω για αυτή την ερώτηση, η απάντηση είναι εξαρτάται, μιας και υπάρχουν πολλοί λόγοι που μπορεί να οδηγήσουν σε μια ανασκαφή. Για μένα ο πιο σωστός τρόπος είναι να θέσεις και να ξεκαθαρίσεις το ερώτημα που θέλεις να απαντήσεις, να ακολουθήσεις μια συστηματική μεθοδολογία και προπαντός να καταγράψεις όλα τα δεδομένα. Ένας ακόμα τρόπος, αν και συνήθως καλό θα είναι να συνδυάζεται και με άλλους, είναι απλώς να επισκεφθείς το καφενείο του χωριού και να ρωτήσεις τους χωριανούς, όσο περίεργο και αν ακούγετε. Μια αρχαιολογική θέση μπορεί να βρεθεί επίσης όταν ξεκινήσει η διαδικασία για να χτιστεί ένα σπίτι. Σε αυτή την περίπτωση, ανάλογα με τη φύση των ευρημάτων, το χτίσιμο μπορεί να καθυστερήσει είτε και να ανασταλεί μέχρι να ερευνηθούν και καταγραφούν όλες οι ενδείξεις. Αν από την άλλη, υπάρχουν πληροφορίες για αρχαιολογικά ευρήματα κάτω από ένα σπίτι το οποίο είναι ήδη χτισμένο, τότε το τμήμα αρχαιοτήτων, η επίσημη αρχή του τόπου, δεν προχωρά στην ανασκαφή τον ευρημάτων. Παρόλα αυτά, καταγράφονται στους αρχαιολογικούς χάρτες. Συνοψίζοντας, μια ανασκαφή μπορεί να ξεκινήσει για διάφορους λόγους, μια σωστή ανασκαφή όμως, όπως είπαμε, πρέπει να έχει σωστά και εύλογα ερωτήματα, καθώς και μια συστηματική μεθοδολογία.
6. Πόσο μπορείς να "επιμένεις" για μια υποσχόμενη ανασκαφή;
Εξαρτάται από τον κάθε αρχαιολόγο. Αν έχεις στην κατοχή σου στοιχεία για κάποιο τόπο και δεν βρίσκεις κάτι, ελέγχεις την γύρω περιοχή. Συνήθως, το τι βρίσκεις πάνω από το έδαφος είναι ενδεικτικό του τι υπάρχει στο υπέδαφος. Αν όμως έχεις ενδείξεις από πάνω και όχι από κάτω, τότε ψάχνεις πιθανά σενάρια για το τι μπορεί να έγινε. Για παράδειγμα, σε γεωργικές περιοχές, συνήθως έχουμε την μετακίνηση χωμάτων για να κάνουν τα χωράφια πιο γόνιμα, με αποτέλεσμα το πάνω χώμα να μην έχει καμία σχέση με το κάτω. Ένας ακόμα τρόπος είναι η χρήση γεωμαγνητικών ή άλλων τεχνικών και συσκευών που μπορούν να καταγράψουν το υπέδαφος και να συλλέξουν πληροφορίες για το τι εντοπίζουν. Ακόμα, δε μπορείς να επιμένεις βλάπτοντας την περιοχή την οποία μελετάς ή τους ανθρώπους της. Πρέπει να υπάρχει ο απαραίτητος σεβασμός του χώρου στον οποίο γίνεται η ανασκαφή. Ευτυχώς στις μέρες μας, λόγω της τεχνολογικής ανάπτυξης, υπάρχουν διάφορες μέθοδοι οι οποίες μπορούν να διευκολύνουν μια ανασκαφή. Δεν παύει όμως να παραμένει δύσκολη, χρονοβόρα και κάποιες φορές να μην ξέρεις αν εκεί που βαδίζεις είναι ο σωστός δρόμος.
7. Πόσα χρόνια χρειάζεται για να ολοκληρωθεί μια ανασκαφή; Και πόσο σίγουρος πρέπει να είσαι ότι δε χάνεις το χρόνο σου;
Εξαρτάται για ποιο λόγο κάνεις την ανασκαφή, ποιο ερευνητικό ερώτημα θέλεις να απαντήσεις. Κάποιες φορές μπορεί να διαρκέσουν δεκαετίες. Συνήθως, αν ο αρχαιολόγος δεν έχει μια ξεκάθαρη ερώτηση να απαντήσει, τότε μπορεί να ανασκάβει για χρόνια χωρίς να ξέρει πότε να σταματήσει. Μια ανασκαφή σταματά όταν δημοσιεύσεις και εκδόσεις τα στοιχεία της, και απαντήσεις τα ερωτήματα σου. Αν όμως έρθει κάποιος μετά με ερωτήματα για τα οποία δεν υπάρχουν απαντήσεις με τα στοιχεία της προηγούμενης, μπορεί μια ανασκαφή να ξαναρχίσει. Η ανασκαφή πρέπει όμως να αποτελεί την τελευταία επιλογή καθώς είναι καταστροφική για τα απομεινάρια του παρελθόντος μιας και όταν κάτι ανασκαφεί δεν μπορεί να επιστρέψει στην προηγούμενη κατάστασή του. Δεν υπάρχει λόγος να σκάψεις αν δεν έχεις να προσθέσεις κάτι καινούργιο.
8. Πότε μια ανασκαφή θεωρείται αρχαιολογία;
Είναι δύσκολη ερώτηση γιατί δεν μπορείς να τραβήξεις μια γραμμή και να διαχωρίσεις τόσο εύκολα έννοιες όπως παρελθόν, ιστορία, αρχαιολογία και παρόν. Εγώ θεωρώ ότι αυτό έχει να κάνει περισσότερο με την περιοχή που βρίσκεται η ανασκαφή και το τι θέλει να απαντήσει ο εκάστοτε αρχαιολόγος. Όταν ένας αρχαιολόγος γνωρίζει καλά τη φύση των ερωτημάτων που θέλει να απαντήσει τότε είναι πιο σωστά προσδιορισμένος στον τρόπο με τον οποίο θα προσεγγίσει την εκάστοτε ανασκαφή. Από την διαδικασία της ανασκαφής μέχρι τη μελέτη των ευρημάτων και την δημοσίευση και έκδοση των αποτελεσμάτων.
9. Θεωρείς ότι μπορούμε να κάνουμε την Κύπρο τουριστικό αρχαιολογικό προορισμό;
Η Κύπρος έχει όλα τα συστατικά για να γίνει ένας αρχαιολογικός πολιτιστικός προορισμός. Όμως για να επιτευχθεί αυτό, χρειάζεται ο σωστός κόσμος ο οποίος είναι πρόθυμος να αφιερώσει τον κατάλληλο χρόνο που απαιτείται. Επίσης χρειάζεται την απαραίτητη χρηματοδότηση έτσι ώστε να μπορέσει να βγει ένα σωστό αποτέλεσμα. Το πιο σημαντικό όμως είναι να δημιουργηθεί μια σχέση μεταξύ του κόσμου και του αρχαίου μας πολιτισμού, γιατί μέσα από αυτή τη σχέση επενδύουμε στο μέλλον, μαθαίνοντας για το παρελθόν. Πολλοί άνθρωποι από ξένες χώρες επισκέπτονται την Κύπρο κάθε χρόνο με σκοπό να μάθουν για την αρχαιολογική πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Δυστυχώς όμως, πολλές φορές μπορεί και εμείς οι ίδιοι να μη γνωρίζουμε τη σπουδαιότητα του αρχαιολογικού μας πολιτισμού. Παρόλα αυτά, πιστεύω όμως είμαστε σε καλή πορεία και σιγά σιγά με τον καιρό θα υπάρξει άρτια βελτίωση επί του θέματος.
10. Πες μας λίγα λόγια για το άρθρο σου το οποίο δημοσιεύτηκε και πώς προέκυψε;
Όταν έγραφα το μεταπτυχιακό μου, ανατρίχιασα όταν συνειδητοποίησα ότι αυτό που κάνω μας βοηθά να καταλάβουμε καλύτερα τις αποφάσεις και τις πράξεις των ανθρώπων που έζησαν στον νησί περίπου 4 χιλιάδες χρόνια πριν. Μερικά χρόνια μετά, δημοσίευσα το πρώτο μου επιστημονικό άρθρο που σχετίζεται με την παραδοσιακή παραγωγή του χαλουμιού και το τι έχει αυτό να προσφέρει στην καλύτερη κατανόηση των προϊστορικών ανθρώπων. Ξέρουμε ότι οι άνθρωποι από το παρελθόν έφτιαχναν τυροκομικά προιόντα, όμως αυτό πώς ενώνει το παρελθόν με το παρόν; Στην ουσία, μέσα από την καλύτερη κατανόηση της παραδοσιακής παραγωγής ενός τέτοιου προϊόντος και των διαφόρων ανθρωπίνων σχέσεων που εμπλέκονται με αυτό, μπορούμε να προσεγγίσουμε και να προβληματιστούμε πάνω σε ανάλογα ζητήματα του παρελθόντος.
Με την βοήθεια της γιαγιάς μου κατάφερα να απαντήσω αυτά τα ερωτήματα. Πήγα και παρακολούθησα τον τρόπο παρασκευής του χαλουμιού, καταγράφοντας όλη την διαδικασία, από τον τρόπο που μετρούσε την θερμοκρασία με το χέρι της μέχρι και το σταύρωμα του μίγματος. Όταν την ρώτησα γιατί το έκανε αυτό, θυμάμαι την απάντηση της πολύ έντονα η οποία ήταν «Πώς να βγει καλό χωρίς την βοήθεια του Θεού;». Μέσα από αυτή την εμπειρία κατάφερα να συλλέξω όλες τις πληροφορίες που χρειαζόμουν, έτσι ώστε να δημοσιεύσω το πρώτο μου επιστημονικό άρθρο, που αποτελεί μεγάλη χαρά και τιμή, και αποκόμισε πολύ καλά σχόλια .
11. Τι ονειρεύεσαι με την Αρχαιολογία;
Η δουλειά του αρχαιολόγου είναι δύσκολη και δυστυχώς δεν έχει τόσες μεγάλες ευκαιρίες. Εγώ το μόνο που ονειρεύομαι είναι να βρίσκομαι στην Κύπρο και να κάνω αυτή την δουλειά, τίποτε περισσότερο και τίποτα λιγότερο. Θέλω να επιστρέψω πίσω στον τόπο μου και να μπορώ να εργάζομαι, να μελετώ και να κάνω αυτό που αγαπώ εκεί.
Συνέντευξη απο τους:
Ανδρέας Κουτσόλουκας
Αρτέμιος Ψύλλος
Αιμίλιος Χατζηλιασή
Συντονισμός/Επιμέλεια:
Μαργαρίτα Αγαπίου